Coconuts: de kunst van waanzin

Coconuts is een creatieve onderneming in Leuven, voor en door jongvolwassenen met en zonder psychosegevoeligheid. Ze brengen mensen samen rond kunst, ontmoeting en reflectie, vertrekkend vanuit de exploratie van de waanzin in elk van ons.

Voor dit interview sprak ik met Niel Van Cleynenbreugel, psycholoog van opleiding, mede-oprichter van Coconuts, en vooral: iemand die elke week opnieuw verrast wordt door de verbeelding en kracht van Coconuts. We spraken over de werking, over waanzin, schoonheid en verbinding.

Bij WhoCares? bekijken we zorg als een breed concept, dat verder reikt dan de gezondheidszorg alleen. Daarom vinden we Coconuts een waardevol initiatief om in de kijker te zetten.

Door : Julia Boers

Bij WhoCares? bekijken we zorg als een breed concept, dat verder reikt dan de gezondheidszorg alleen. Daarom vinden we Coconuts een waardevol initiatief om in de kijker te zetten.

Door : Julia Boers

De werkplek

Elke woensdagochtend in Leuven komen de redactieleden van Coconuts samen. Ze schuiven stoelen bijeen in hun atelier, openen hun laptop, nemen hun schrift. Hier wordt gewerkt. En tegelijk: hier mag alles nog ontstaan.

Sinds 2021 creëerden ze samen al drie edities van het gelijknamige magazine: kleurrijk, eigenzinnig en ontregelend. Elk nummer bewijst dat er iets waardevols ontstaat wanneer je mensen ruimte geeft om te creëren, zonder voorwaarden.

De filosofie achter Coconuts

Een redactie, een atelier, een collectief. Maar bovenal: een plek waar mensen samenkomen zonder hiërarchie, zonder labels. De redactie bestaat uit mensen die een psychose hebben doorgemaakt, en daarvoor in behandeling zijn geweest. Dat is de basis; niet als label, maar als gedeelde ervaring.

“Het radicale zit hem in het feit dat je mensen die zogezegd de term ‘patiënt’ meedragen, daaruit trekt. Dat je hen daar helemaal niet meer mee verenigt. Wij zijn een echte redactie,” zegt Niel, een van de drijvende krachten achter Coconuts. “Want echt herstel gebeurt buiten. Je hebt een hele herstelbeweging in het ziekenhuis, dat is allemaal heel mooi uitgedacht, maar je bent en blijft daar wel patiënt. En daar had ik genoeg van.” De redactieleden zijn stuk voor stuk echte kunstenaars, en creëren bij Coconuts de mooiste dingen met woord en beeld.

Een nieuwe definitie van herstel

En ook het woord ‘herstel’ zelf wringt. “Dat hele verhaal gaat erover dat je mensen op een of andere manier moet herstellen. Maar dat kan niet. Nadat je een of andere crisis psychisch hebt meegemaakt, ben je daarna niet meer dezelfde. En dat is nodig ook, want diegene die je ervoor was, heeft ervoor gezorgd dat die crisis nodig was. Dus je moést veranderen.”

“Je kunt mensen niet te herstellen. Je moet ze gewoon weer binnentrekken. En dat doe je door te vertrekken van het gemeenschappelijke: we hebben allemaal waanzin in ons.”

Coconuts ontstond precies vanuit die vraag: hoe kunnen we mensen die een psychose hebben doorgemaakt opnieuw een plek geven om volwaardig mee te doen? “Dat zijn mensen zoals jij en ik. Op een bepaald moment zijn ze de realiteit kwijtgeraakt — soms wat langer, soms korter. Nu zijn ze terug bij zinnen, bij wijze van spreken. Klaar om hun leven weer te leven.”

Foto: Robin Joris Dullers

De waarheid over normaliteit

Maar meedraaien in de ‘gewone’ wereld blijkt niet vanzelfsprekend. “Ons leven heeft voorwaarden,” zegt Niel. “En een daarvan is dat je niet ‘raar’ doet. Terwijl: ik heb nog nooit iemand ontmoet die niet raar doet. Maar mensen die psychotisch zijn geweest, wéten van zichzelf dat ze raar hebben gedaan of gedacht. En daar zit het hem.”

Dat besef maakt terug meedoen extra beladen. “Ze hebben een ervaring méér dan de rest. En dat voel je. Dan krijg je drempels, en samenwerken wordt dan kwetsbaar. Vaak werken ze liever alleen.” Toch gebeurt het hier: ze komen samen, week na week. “Wij doen gewoon. Dat is moeilijk genoeg,” zegt Niel. “Want Coconuts is vooral ook dóén. We proberen van alles. We denken terwijl we bezig zijn, en maken het steeds een beetje beter.” Totdat ze samen weer een prachtige editie van het Coconuts-magazine hebben gemaakt. Geen therapie, maar wel therapeutisch.

Werkwijze en dynamiek

Woensdagvoormiddag is het enige dat vaststaat. En al de rest mag je doen. Hoe ziet een traject eruit voor de redactieleden? “Je doet gewoon mee met iedereen.” Op woensdagvoormiddag komt de hele redactie samen; daar gebeurt het.

Wat er op die woensdagen precies gebeurt, hangt af van de groep en van het atelier. “In het eerste jaar werd het magazine vooral tijdens die woensdagen gemaakt. In het tweede jaar begon dat te verschuiven. En in het derde jaar gebeurde het creatieve werk vooral thuis of op eigen ritme, en hebben we de woensdagen gebruikt om veel te vergaderen en met elkaar bezig te zijn.” Brainstormen, vergaderen, op pad gaan, dingen creëren: het kan allemaal. Zo lang ze die woensdagvoormiddag maar samenkomen.

“Coconuts is een magazine van ons allemaal voor ons allemaal.” En de redactie evolueert mee. Zo doen er ook mensen mee die via een stage of onderzoek binnenrolden: een psychologe, een thesisstudent, een doctorandi van de universiteit van Gent. “Het is niet echt de bedoeling dat mensen meedoen die niets met het psychotische te maken hebben,” zegt Niel, “maar als ze op een of andere manier steunend zijn, dan moeten ze gewoon meedoen.”

Zelfs een doctoraatsstudente van de Universiteit Gent draait het hele jaar mee. “Het gaat niet over ‘stabiele’ geesten die de groep komen ondersteunen. Nee, het is de verscheidenheid aan geesten die de groep draagt. Die neurotici raken van zo’n middag juist meer ontregeld dan wij.”

Door die verscheidenheid ontstaat ook een merkbaar effect. “In ons derde jaar zie je een beweging ontstaan van mensen die voelen hoe deugdzaam het is om verbonden te zijn met verschillende soorten mensen. Dat je in contact komt met iemand die psychotisch kan worden, en tegelijk merkt: dat doet mij deugd, ik zit minder vast, ook al weet ik niet goed waarom. Dat zijn hele mooie bewegingen, en je ziet iedereen floreren op hun manier.”

Het ritme van samenkomen blijkt essentieel. Van begin oktober tot eind mei komt de redactie elke woensdagvoormiddag bijeen. Maar nu, in de zomer, ligt alles stil. “We zijn met vakantie, en er zijn er veel die Coconuts heel hard missen. Dat wekelijkse ritme is voor iedereen eigenlijk heel gezond, en nu zijn ze dat even kwijt.” Intussen blijft het contact wel leven. “We hebben een WhatsAppgroep, dat is een beetje een community geworden. Daar zit keiveel volk in, en die zijn volop met elkaar aan het babbelen.”

Aan het einde van het werkjaar klinken steevast dezelfde vragen: wil iemand in de raad van bestuur, of graag een andere rol? Als er mensen zijn die dat zouden willen, dan kan dat gewoon. Want bij Coconuts liggen alle rollen open — en ontstaan ze in overleg. Dat geldt ook voor het jaarlijkse lanceringsmoment van het magazine. De microfoon, het podium, het publiek: daar wordt net zo goed over vergaderd. “Ik heb dan de micro vast, maar niet omdat ik de voorzitter ben. De anderen wíllen dat ik dat doe. Als zij het wilden doen, dan deden zij het.”

Wie het evenement opent of afsluit, wordt in groep besproken. “Wie gaat aftrappen? Wie neemt het slot? Dan zegt iemand: ‘Ik wil het wel proberen, als ik me op mijn gemak voel.’ Iemand anders biedt aan om mee te presenteren, of schuift het liever door. Zo gaat dat. Alles wordt in overleg beslist. Alle rollen zijn open.”

Alleen als het echt over de ‘buitenwereld’ gaat, een krant, een zaal vol onbekenden, dan grijpt Niel zelf in. “Dan moet ik erbij zijn. Om de boel te beschermen. Dat is mijn enige vaste taak. Die is van ons allemaal, maar zeker ook van mij. En al de rest blijft open.”

Veiligheid en realiteit

Hoe creëer je binnen een redactie een sfeer waarin iedereen zich veilig voelt om mee te denken en te creëren? “Daar zijn wij echt goed in,” zegt Niel. “Ik ben daar al mee bezig sinds ik afgestudeerd ben. Ik heb daar op zitten zoeken, wroeten, vloeken. En ik ben daar heel veel op mijn bek gegaan.” De veilige sfeer die nu vanzelf lijkt te ontstaan, is het resultaat van jaren zoeken.

Dat begint bij details. “Koffie is echt essentieel.” Maar ook bij hoe je een groep vormt. “Je creëert een naam, je creëert een groep, je geeft die mensen stickers, je neemt zelf ook de stickers, want je hoort erbij. Je doet zelf ook die jas aan, je voelt jezelf ook even goed als al de rest Coconuts, en ineens is de veilige sfeer daar. En dan zeg je: ‘Wij gaan ons verbinden met Jan en Alleman.’ En dan is dat veilig, want je bént Coconuts.”

Veiligheid, ja. Maar dan wel met scherpe randjes. “Iedereen draagt zijn rare kanten, en dat is oké. Maar ik wil niet fluffy doen,” zegt Niel. “Het is echt smerig. Psychose is vuil, hard, confronterend. Daar zijn mensen van gestorven. Dat is hardcore. Maar tegelijk: we zijn hier.” En dat is precies waar Coconuts zich afspeelt: op het kruispunt tussen wat mensen onderuit kan halen en wat tegelijk doet opleven. “We doen u kapot, maar we maken plezier.”

Het thema dat er al was

Elke editie van Coconuts krijgt een thema. Geen slogan die vooraf wordt opgelegd, geen vast concept dat van bovenaf wordt bedacht, maar een woord dat zichzelf gaandeweg laat zien. In de eerste weken van het werkjaar gebeurt er ogenschijnlijk nog niets definitiefs. De redactie komt samen, praat, tekent, schrijft, deelt gedachten, ideeën, dromen. Alles mag. “Ruwweg: in het begin wordt de vergadering heel erg opengetrokken. Dat gaat zo breed als we willen,” zegt Niel. “En dan, op een bepaald punt, hakken we de knoop door. We beginnen te selecteren. Een rode draad wordt zichtbaar.” Of liever: die rode draad was er al. Alleen had niemand het nog door.

Want het thema, zo blijkt al drie jaar op rij, werd telkens al uitgesproken tijdens de allereerste bijeenkomst. “Dat is eigenlijk zot,” zegt Niel. “Je komt een maand of drie, vier samen zonder thema. En dan kijk je terug naar de notities van dag één, en dan zie je: het zat er al in. Iemand heeft iets gezegd – vaak gewoon in een soort droom van een gedachte – en iemand anders heeft dat genoteerd. Dat is de eerste en tweede bewerking. En ineens staat het daar. Dat woord. Dat blijkt het te zijn. Dat is heel absurd, hoe dat er eigenlijk al is,” zegt Niel, “maar je moet het achteraf even pakken. Je kijkt naar het verleden, en je ziet dat je daar al door gevormd bent. Ongelooflijk. En dat is hoe we werken. Je hebt een woord, en dat woord ontstaat uit een of andere mega brainstorm, al dan niet psychotisch. Dat woord is daar, en dan komt de content.”

Neem de eerste editie, met als thema varen. Eén woord, vele betekenissen. De boot. De plant. Het wortelen. “Een van de dingen die je in dat magazine leest of stilaan ontdekt, is dat een varen wortels heeft, en die zitten overal. En dat is ongelooflijk, hoe die wortelen zich verspreiden. Eigenlijk is heel dat magazine zo gelaagd dat je op al die lagen van dat woord ‘varen’ terechtkomt.” Op het eerste gezicht is het luchtig, speels zelfs: “Welke boot ben jij?” vroegen ze aan voorbijgangers in het station. Ondertussen beweegt het thema dieper. “En op het einde is er een apotheose waar alles samen komt.”

De derde editie kreeg voor het eerst een Engelstalig thema: Paradoxes of Madness. De titel kwam niet toevallig; Coconuts werd namelijk gevraagd om verslag uit te brengen van het internationale congres Too Mad To Be True, een tweedaagse bijeenkomst vol sprekers en denkers rond psychose. “Het was eigenlijk onze eerste echte opdracht,” zegt Niel. De editie werd dikker dan ooit, gelaagder, internationaler. Ondertussen worden editie één en twee zelfs vertaald naar het Engels.

Een artikel uit Coconuts in het Sloveense El Normal magazine

De impact van Coconuts

Wat wil Coconuts eigenlijk teweegbrengen? “Wij willen mensen inzicht geven in hun eigen zottigheid,” zegt Niel. Niet door hen te onderwijzen, maar door ervaringen te delen. “Ik vind niet dat mensen geëduceerd moeten worden, maar ermee in contact gebracht. En dat maakt dat het beter begrepen wordt. Ik denk dat Coconuts dat doet. Dat het je in verbinding brengt met jezelf.”

Dat gebeurt subtiel, tussen de lijnen. “Je legt hier en daar iets uit, rare dingen die mensen kunnen meemaken, maar nooit letterlijk. We doen niet aan definities. Integendeel: we hollen de DSM uit en steken er een ballerina in.” Coconuts speelt met de kaders, en tegelijk met de ernst ervan. “Ik hoop dat mensen zich kunnen verwonderen over de inhoud, dat ze de kwaliteit van het werk zien, en tegelijk iets van zichzelf meenemen. Een beetje relativering. We lachen ook met onszelf. Dat is belangrijk.”

De reacties op het magazine zijn even veelzijdig als de mensen die het lezen. Sommigen zijn blij met het product, omdat ze die teksten anders nooit zouden lezen. Er zijn lezers die het magazine open doen voor het hippe jasje, en blijven hangen in een wereld die ze niet kenden. Sommigen herkennen zichzelf in de teksten, soms heel letterlijk over psychose, maar vaak ook niet.

En dan zijn er de mensen die helemaal opgaan in de gelaagdheid. Die laag na laag ontdekken hoe de verschillende stukken en beelden op een subtiele manier met elkaar verbonden zijn. “Dat is die psychotische sfeer,” zegt Niel. “Die logica van alles-is-met-alles-verbonden. En het staat er niet letterlijk, maar het zit er wel. Als je daarin valt, dan heb je het zitten, hé. Wij hebben het geluk dat we dat negeren.”

Niet iedereen weet hoe dit werk te plaatsen. “Voor subsidie-aanvragen vallen we vaak uit de boot,” zegt Niel. “We zijn geen zorgproject, geen kunstinstelling, geen onderneming. We passen nergens in.” Maar net dat is hun kracht. Coconuts is een nieuwe beweging. Het is fris, vreemd en eigen.

En het groeit. De community rond Coconuts wordt elk jaar groter. “We verschieten van hoeveel impact dat eigenlijk heeft. Er zijn mensen die elk jaar naar ons evenement terugkomen, mensen die kussen komen geven voor de voorstelling begint, mensen die alleen maar willen zeggen: ‘Wat jullie doen is goed.” En dat is het ook. Wat Coconuts doet, is mensen verbinden met iets in zichzelf. Iets vreemds, iets waardevols, iets dat blijft nazinderen.

Toekomst en dromen

Coconuts is geworteld in het hier en nu, maar kijkt ook vooruit. Naar wat er nog kan groeien. Naar wat er groter mag worden. Een droom die steeds luider klinkt: Coconuts internationaal. Een netwerk van onafhankelijke redacties op verschillende plekken in de wereld. “Een redactie in Berlijn, eentje in Chicago, eentje hier… en allemaal dragen ze de naam Coconuts,” vertelt Niel. “Zonder dat we voortdurend met elkaar in verbinding moeten staan. Maar wel met een soort draaiboek. Een open-source gids: wat is nu eigenlijk de Coconutsmethode?”

Maar ook voor Coconuts Leuven is er ambitie. Wat als iemand betaald kon worden om Coconuts te draaien? Of beter nog: wat als alle redacteurs betaald konden worden voor hun werk? “Geen vrijwilligersbijdrage, gewoon een loon. En dan moet ik niet meer gaan werken, dan werk ik voor Coconuts,” lacht Niel. “In een ideale wereld betaal ik iedereen gewoon, en mijzelf ook, en kan ik losgaan op Coconuts, want daar zit de toekomst.”

Tot die tijd blijft het project draaien op motivatie, overtuiging, en waanzin. En op de liefde van mensen die hun tijd en talent inzetten. Toekomstmuziek of niet, de droom is helder: Coconuts als een zelfbedruipende, onafhankelijke organisatie. Niet vastgepind aan de zorgsector, de kunstwereld of de logica van subsidies, maar als iets eigen. Iets dat blijft bewegen, dwars door alle hokjes heen.

Conclusie: waarom de wereld Coconuts nodig heeft

Wat Coconuts blootlegt, is groter dan het magazine zelf. Het raakt aan iets wat we liever niet zien: dat normaliteit een wankel evenwicht is. Dat het vreemdste vaak ook het meest eerlijke is. “Wij doen allemaal alsof er zoiets is als ‘normaal’. Maar dat is omdat we bang zijn,” zegt Niel. “En dat gaat niet meer. Ik kan daar niet meer in mee.”

De redactieleden, met wie hij ondertussen jaren optrekt, laten hem dat telkens opnieuw zien. “Elke week leggen zij mij uit hoe vreemd de wereld eigenlijk is. Ze wijzen nogal gemakkelijk naar ‘de zot’,” zegt Niel, “maar als je bij ons op het evenement bent, voel je: ik weet zelf ook niet wat ik moet doen in zo’n situatie.”

Coconuts maakt ruimte. Niet om mensen te veranderen, maar om er met een open blik naar te leren kijken. Misschien kan wat hier gebeurt, op termijn ook elders inspireren. “Wat wij doen, zou ook in ziekenhuizen van waarde kunnen zijn,” zegt Niel. “Het gaat erom: hoe geef je mensen genoeg vrijheid om hun leven weer in handen te nemen? Hoe leer je van iemand die iets heeft meegemaakt? Niet door herstel, maar door mensen open tegemoet te treden. Daar heeft de wereld volgens mij echt nood aan. Ze willen het nog niet, maar stilaan… stilaan begint het te komen.”

Maak kans op een gratis exemplaar van Coconuts!

We geven 5 gratis exemplaren weg van Coconuts. Laat je e-mailadres achter en wie weet win jij wel een van de gratis Coconuts-magazines die we weggeven. Ontdek zelf hoe jongvolwassenen met een psychotische kwetsbaarheid richting zoeken én vinden in Coconuts!

Klik hier om je e-mailadres achter te laten >>

Wil je op de hoogte blijven van ons werk in zorg & welzijn?

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief, en ontvang elke maand een nieuwe dosis inspiratie in je inbox!

Nog een artikel lezen?

Niet elke verandering is een transitie: waarom het onderscheid ertoe doet

Geïntegreerde zorg en ondersteuning:
de mens centraal, voorbij de hokjes