NL |
NL |
NL |
NL |
Transitie in zorg en welzijn: hoe samen het systeem vernieuwen?
Wat is een transitie?
De term ‘transitie’ wordt vaak gebruikt bij complexe maatschappelijke opgaven – van klimaatadaptatie tot een duurzaam zorg- en welzijnssysteem. Toch is niet elke verandering een transitie: soms gaat het om optimaliseren of transformeren. In deze blog ontdek je waarom het onderscheid én het samenspel ertoe doet.
Wat is een transitie?
De term ‘transitie’ wordt vaak gebruikt bij complexe maatschappelijke opgaven – van klimaatadaptatie tot een duurzaam zorg- en welzijnssysteem. Toch is niet elke verandering een transitie: soms gaat het om optimaliseren of transformeren. In deze blog ontdek je waarom het onderscheid én het samenspel ertoe doet.
De drie ordes van verandering
Zorg en welzijn zijn volop in beweging: veranderende ondersteuningsbehoeften, meer cliëntparticipatie, digitalisering, optimaal inzetten van talenten en middelen, of gebiedsgericht samenwerken. Centraal staat steeds vaker de vraag: hoe realiseren we de transitie naar geïntegreerde zorg en ondersteuning?
In tijden van complexe maatschappelijke opgaven spreken we vaak over ‘transities’. Maar niet elke verandering verdient dat label. Soms gaat het om bijsturing, soms om fundamenteel anders werken, en soms om structurele systeemvernieuwing.
De veranderkunde onderscheidt drie ordes van verandering: optimalisatie, transformatie en transitie. Dit onderscheid is cruciaal: elk type vraagt om een andere manier van denken én doen, en niet elke verandering draagt bij aan systeemvernieuwing.
1. Optimalisatie – het bestaande verbeteren
De eerste orde van verandering richt zich op incrementele verbetering van bestaande processen, structuren en werkwijzen. Het gaat om sneller, efficiënter of slimmer werken binnen het huidige kader. Denk aan het digitaliseren van aanmeldprocedures, het stroomlijnen van interne processen, of het verbeteren van teamsamenwerking.
Het optimalisatievraagstuk is meestal duidelijk afgebakend, met een voorspelbare oorzaak-gevolgrelatie. Vaak bestaan er al beproefde werkwijzen – best practices – die je kunt toepassen. De veranderstrategie is planmatig en resultaatgericht: van A naar A’. Meestal gebeurt dit rechtstreeks binnen de dagelijkse werking.
Bij het realiseren van geïntegreerde zorg en ondersteuning kunnen verbeteringen zeker helpen om fricties weg te nemen, bijvoorbeeld bij gegevensdeling of afspraken rond doorverwijzing. Maar ze blijven doorgaans binnen de bestaande systeemlogica en doorbreken die niet. De vraag is ook: hoe lang is optimaliseren houdbaar?
2. Transformatie – fundamenteel anders werken
De tweede orde van verandering gaat over situaties waarin de huidige manier van werken niet meer volstaat. Er is een nieuwe aanpak nodig, met een radicaal andere manier van denken, handelen of organiseren. Denk aan het schakelen naar hybride zorgconcepten, laagdrempelige ondersteuning, geïntegreerde onthaal- en oriëntatiepunten, kleinschalige woonzorgmodellen of innovatieve arbeidsorganisatie.
Het transformatievraagstuk is ingewikkeld, maar de richting is helder: je weet waar je naartoe wil (van A naar B), maar er zijn verschillende mogelijke wegen en goede praktijken om daar te komen. Het vraagt analyse, expertise en creativiteit om oplossingen te creëren die passen bij de lokale realiteit.
De veranderstrategie is participatief, lerend en iteratief: cliënten, professionals en andere stakeholders werken actief mee aan het ontwerp en de implementatie. Er is ruimte voor leren van bestaande inzichten, maar ook experiment, reflectie en bijsturing onderweg. Het ontwerpproces organiseer je meestal naast de dagelijkse werking, waarna je de best passende oplossing duurzaam implementeert.
Transformaties kunnen bijdragen aan het realiseren van geïntegreerde zorg en ondersteuning wanneer ze bestaande patronen in denken, handelen en organiseren doorbreken. Maar blijft de bredere systeemlogica ongewijzigd, dan is de impact beperkt.
Gebaseerd op Caluwe en Vermaak (Leren Veranderen, 2006)
3. Transitie – het hele systeem vernieuwen
De derde orde van verandering is het meest ingrijpend: een disruptieve systeemvernieuwing. Niet één organisatie of actor verandert, maar het hele dynamische speelveld. In een transitie verschuiven niet alleen denken, werkwijzen en structuren, maar ook spelregels, waarden en onderlinge verhoudingen.
Transitievraagstukken zijn complex, verweven met andere maatschappelijke uitdagingen en onvoorspelbaar – we catalogeren ze onder “wicked problems”. De uitdaging en de oplossing zijn nooit volledig vooraf te kennen. Er kan wel een inspirerend, ambitieus toekomstbeeld zijn, maar de concretisering ontvouwt zich gaandeweg richting dat zogenaamde “Big Hairy Audacious Goal” (van A naar B-hag).
De veranderstrategie is adaptief en systemisch: een langdurig, meervoudig proces waarin diverse partijen samen het systeem opnieuw vormgeven in onzekerheid. Via doordacht én disruptief experimenteren en leren op kleine schaal. Wat werkt wordt opgeschaald, het oude geleidelijk afgebouwd.
Als transitie vraagt het realiseren van geïntegreerde zorg en ondersteuning een lange termijn, stapsgewijze en lerende aanpak, waarbij outcomes en impact centraal staan. Want hoe het in de praktijk zal uitpakken, is moeilijk vooraf te voorspellen. Subtransities spelen daarbij een sleutelrol: kleinere systeemdoorbrekende veranderingen die samen de grotere systeemvernieuwing mogelijk maken.
Waarom dit onderscheid ertoe doet
Het onderscheid tussen optimalisatie, transformatie en transitie is geen theoretisch detail. Het is een praktische sleutel om vernieuwing doelgericht aan te pakken en mismatches te verkomen. Zo wordt de term transitie soms te ruim gebruikt, waardoor de gekozen aanpak niet aansluit bij de werkelijke veranderopgave. Andere keren wordt een transitie benaderd als optimalisatie, of een grote transformatie uitgerold zonder de onderliggende systeemlogica te veranderen. In alle gevallen blijft de gewenste impact en omslag dan uit.
Binnen een transitie vinden ook optimalisaties en transformaties plaats; deze maken het systeem beweeglijk en creëren ruimte om te leren. Maar het omgekeerde geldt niet: niet elke optimalisatie of transformatie draagt automatisch bij aan een transitie. De uitdaging in een krachtige transitieaanpak is om de drie ordes van verandering bewust te verbinden, met oog voor timing, samenhang en het grotere doel.
Conclusie
Het realiseren van de transitie naar geïntegreerde zorg en ondersteuning vraagt dus om een disruptieve en structurele vernieuwing van het zorg- en welzijnslandschap en van de samenleving waarin het is ingebed. Tegelijk omvat dit langdurige veranderingsproces naar een duurzaam gezondheidssysteem en een veerkrachtige samenleving ook de andere ordes van verandering: bijsturen van wat bestaat en fundamenteel anders werken. Maar omgekeerd draagt niet elke optimalisatie of transformatie automatisch bij aan deze transitie.
Daarom is het cruciaal scherp te kijken welk type verandering voorligt, zodat je bewuster kunt kiezen voor de juiste strategie, passende begeleidersrol en effectieve interventies. Zo vergroot je de kans dat inspanningen – groot en klein – werkelijk bijdragen aan structurele systeemvernieuwing.
Lees hier verder welke vernieuwingen geïntegreerde zorg en ondersteuning precies inhouden: Geïntegreerde zorg en ondersteuning, de mens centraal.
Van theorie naar praktijk
Wil je een blijvende impact creëren en de transitie naar geïntegreerde zorg en ondersteuning mee waarmaken? Wij begeleiden je met een veranderaanpak die past bij de specifieke uitdaging.
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief, en ontvang elke maand een nieuwe dosis inspiratie in je inbox!
Transitie in zorg en welzijn: hoe samen het systeem vernieuwen?
Geïntegreerde zorg en ondersteuning:
de mens centraal, voorbij de hokjes
Coconuts: de kunst van waanzin
Het lichaam als kompas: emotionele intelligentie en leiderschap
Sensitief leiderschap: stil kunnen staan om als leider weer vooruit te gaan
Wie zorgt voor sterke netwerkorganisaties in zorg en welzijn?
Strategische beleidsplanning: meer dan een plan op papier
Praktische handvaten voor meer sociale innovatiekracht
Gratis download – Netwerken in zorg en welzijn
Van huisartsenpraktijk naar interprofessioneel samenwerken
Van crisis naar vertrouwen: een nieuw begin voor teams en leiders
Zorg als fundament voor morgen: de inspiraties achter het Caruna-traject
Een aparte kijk op verandermanagement
Een sterker preventief gezondheidsbeleid in Vlaanderen en Brussel
Rouwsensitief leiderschap: de sleutel tot een veerkrachtige en warme zorginstelling
Waarom rouwbewustzijn een gamechanger is voor jouw woonzorgcentrum
Kleinschalig genormaliseerd wonen in woonzorgcentra: dilemma’s en mogelijkheden
Community Based Hospital: De toekomst voor regionale ziekenhuizen
WhoCares?
coöperatieve vennootschap
Brussel:
Cellebroersstraat 16B – 1000 Brussel
Leuven:
Maria Theresiastraat 123 – 3000 Leuven
WhoCares?
coöperatieve vennootschap
Brussel:
Cellebroersstraat 16B – 1000 Brussel
Leuven:
Maria Theresiastraat 123 – 3000 Leuven